Oorlogsmonument – Herdenkingsmonument oorlogsslachtoffers WO I & II (*)
Hoek Hoogstraat/Daalstraat – Tekening Jean-Marie Beckers – Klik hier voor de ligging op Google Maps
Zutendaal heeft maar één oorlogsmonument (inmiddels meerdere). Het werd reeds geplaatst in 1919. De promotor ervan was Herman Peters, die zelf de oorlog aan het front had meegemaakt. Hij was de broer van gemeentesecretaris Désiré. Al de teruggekeerde frontsoldaten hadden graag als monument een heldenkruisje geplaatst zoals deze die ze kenden van achter het front. Doch de hogere overheid was hier niet voor te vinden en vooral de inscriptie “A.V.V. – V.V.K.” was er te veel aan.
Dan maar een ander ontwerp gemaakt. Het is dit wat er nu nog staat. Zij omzeilden de moeilijkheid van het aanbrengen van de leuze onzer frontsoldaten door het aanbrengen van volgende tekst:
Dit was niet zo opvallend maar hield hetzelfde in en vooral de Hoge Heren vielen er niet over. Aan de voorkant en boven deze tekst is gebeiteld:
Dit laatste werd bijgevoegd na de oorlog 40-45 terzelfder tijd als de namen van
Jammer dat men zolang wacht om aan te vullen met
Wat de gesneuvelden 14-18 betreft, hun namen staan alfabetisch links en rechts gebeiteld in dee steen. Hun namen verdienen ook hier vermeld te worden.
Ook onze soldaten die de vreugde van de thuiskomst kenden werden door de gemeenschap steeds geëerd. Het gemeentebestuur bezorgde hen een erepark waar allen vredig, zij aan zij, rusten opdat ook zij niet vergeten zouden worden.
Herdenkingsmonument slachtoffers concentratiekampen WO II
Klik hier voor de ligging op Google Maps
Ter nagedachtenis van het einde van de tweede wereldoorlog en de bevrijding van de nazikampen werd hier een gedenksteen opgericht. In het bijzonder voor drie dorpsgenoten: verzetsstrijder Gaston Delsaer die in Breendonk werd gefusilleerd, Frans Lemmens, gestorven in het kamp van Bergen-Belsen, en oud-veldwachter Lambert Oyen die in het concentratiekamp van Buchenwald stierf. Het verhaal van deze oorlogsslachtoffers komen we onderweg op de fietsroute tegen aan de toenmalige woonplaatsen van deze mensen.
Herdenkingssteen oorlogsslachtoffer Martinus Nijs (*)
Klik hier voor de ligging op Google Maps
Op zondag 10 september 1944 in de namiddag waren een vijftigtal mannen uit de gemeente opgeëist door de bezetter om schutterskuilen te graven langs deze weg. Plots werd heel de straat onder vuur genomen door het Amerikaans geschut, gelegen aan de overkant van het Albertkanaal. Onze mannen vluchtten langs alle kanten weg of doken onder in de door hen gegraven schutterskuilen. De tachtigjarige Martinus Nijs kon niet vlug genoeg dekking zoeken en werd op slag gedood door een granaatscherf.
Hij werd op 11 september in de vroege morgen en in alle stilte begraven op het kerkhof. Op 18-09-1944 vond de zieledienst voor de overledene plaats. Deze maatregel werd ingegeven door ‘t aanhoudend gevaar bij de gevechten in de bevrijdingsdagen.
Herdenkingsmonument 406th Fighter Group
Klik hier voor de ligging op Google Maps
Naast de gedenksteen van de slachtoffers concentratiekampen bevindt zich een tweede monumentje ter nagedachtenis aan de 406th Fighter Group, die met vliegtuigen vanop het nabijgelegen vliegveld, gekend onder de naam Y-29, het gevecht aanging met de Duitse piloten. En wat een gevecht? Dit episch gevecht staat in de luchtvaartwereld bekend als ‘The legend of Y-29’. Het waarom wordt beantwoord op de volgende halte.
Herdenkingsmonument Y-29 Airfield
Verlengde Vliegveldstraat – Klik hier voor ligging op Google Maps
De eerste sporen van de aanleg van een vliegveld werden in 1941 zichtbaar. In Wiemesmeer verloor de gemeente Zutendaal 200 hectaren heide en bos voor militaire doeleinden. Drie jaar later, toen de oorlog op zijn einde liep, op 2 november 1944, startte het Amerikaanse 852nd Engineer Aviation Battalion met de aanleg van een vliegveld. Op nog geen drie weken tijd werd met metalen platen een piste gebouwd van 1.525 meter lang. Verder kwamen er 150 staanplaatsen voor vliegtuigen. Y-29 was geboren en leefde ook wel voort als Y-29 Asch, alhoewel het vliegveld op Zutendaalse bodem lag.
De leefomstandigheden waren zeer primitief en weinig comfortabel in de strenge winter van 1944-1945. Er was geen stromend water en enkel een paar generatoren voorzagen noodstroom. Personeel werd ondergebracht in tenten, een aantal piloten sliep bij gastgezinnen en in schoolgebouwen in de omgeving. Het personeel kon zich wel geregeld gaan douchen in de mijn van Waterschei.
De eerste vliegtuigen arriveerden op 19 november en op 23 december 1944 kwam de 352nd Fighter Group versterking bieden. Andere legereenheden volgden. Hadden ze een voorgevoel? In de vroege ochtend van 1 januari 1945lanceerde de Duitse luchtmacht een wanhoopsoffensief tegen geallieerde vliegvelden in België, Nederland en Noord-Frankrijk, gekend als ‘Unternehmen Bodenplatte’. De aanval op Y-29 Asch werd echter een totaal fiasco voor de Duitsers. 8 Thunderbolts en 12 Mustangs stegen net op tijd op om de aanval af te slaan. De Amerikaanse piloten konden in totaal 47 (23 volgens andere bronnen) Duitse vliegtuigen neerhalen. Slechts 1 Amerikaans vliegtuig werd neergeschoten. De piloot kon zich redden met zijn parachute.
Herdenkingsmonument Hell on Wheels
Klik hier voor ligging op Google Maps
Het tankmonument op de hoek van de Asserweg en Leutsestraat werd geplaatst ter herdenking van de 60ste verjaardag van de bevrijding van Zutendaal door de Amerikaanse 2nd Armored Division “Hell on Wheels”. Deze tank is echter niet gebruikt in de tweede wereldoorlog maar is van een veel latere datum. De benaming ‘Hell on Wheels’ leeft voort in de naam van een Zutendaalse vereniging die met militaire voertuigen en activiteiten de herinnering aan de bevrijding levendig wil houden. Ze heeft haar thuisbasis in een loods op het militair domein hier vlakbij.
______
(*) uit: Inventaris van de kleine monumenten te Zutendaal van Clement Put