Eén van de speerpunten van de nieuwe erfgoedbeweging Soennes & Swaerdes is de bewaring en zo mogelijk de (vrijwel utopische) instandhouding van het Zutendaals dialect.
Waar omtrent de schrijfwijze van de Nederlandse taal weinig of geen discussie is (de Taalunie beslist hier namelijk over), staat de schrijfwijze van vele dialecten regelmatig wél ter discussie. Ook die van het Zutendaals.
In 1982 werd door de gemeente de schrijfwijze van het Zutendaals, dat door de Zutendaalse heemkring en de heemkundige dienst werd uitgewerkt bevestigd als officiële schrijfwijze.
Bij de ontwikkeling van de schrijfwijze werd destijds niet over één nacht ijs gegaan. Zo kreeg Jos Bamps, afgestudeerd als regent Nederlands-Engels, zoon van twee autochtone, dialectsprekende ouders èn zelf opgevoed in het Zutendaals, de opdracht om een dialectschrijfwijze voor het Zutendaals te ontwerpen. Via een BTK-project moest hij die klus klaren in één jaar. Het uitgangspunt was dat de schrijfwijze dicht moest aanleunen bij het gekende schriftbeeld van het Nederlands en dat de gebruiksdrempel (lezen en schrijven van teksten in het Zutendaals) zo laag mogelijk moest gehouden worden.
Jos Bamps volgde een gedegen cursus dialectologie aan het Postuniversitair Centrum in Diepenbeek, raadpleegde talrijke werken terzake en baseerde uiteindelijk de spelling op die van het Genker dialect, opgesteld door de befaamde dialectoloog Prof. J. Goossens.
In September 1982 werd de schrijfwijze voorgesteld en unaniem goedgekeurd door de voltallige heemkring en de gemeente. Van 1982 tot 1984 werden 18 artikels in het heemkundige tijdschrift Stoppels hieraan gewijd en maakte de bevolking met mondjesmaat kennis met de schrijfregeltjes in de artikelenreeks “Ken Je ZutenTaaltje” (*). In tussentijd werd, steeds na rijp beraad, hier en daar een minimale aanpassing doorgevoerd en tot op de dag van vandaag wordt de schrijfwijze door de gemeente, de erfgoedbeweging Soennes & Swaerdes en meerdere dialectschrijvers gebruikt.
Vermits taal nu eenmaal stoelt op conventie, werd de schrijfwijze op 21 december 2020 door het college van burgemeester en schepenen officiëel herbevestigd. Een beknopt overzicht van de voornaamste klanken vind je hiervolgend, evenals de gebundelde artikelenreeks Ken Je ZutenTaaltje uit 1982-’84.
Die oa of ao … het is een vraag die wel eens wordt voorgelegd.
De schrijfwijze van een taal blijft natuurlijk een kwestie van conventie en die aoaoaoaoa was bij de keuze van ao in het Ziettendels vooral een aanvoelen. De mensen van de Van Veldekekring hadden indertijd, toen de algemene dialectschrijfnorm werd vastgelegd, denkelijk niet kunnen bevroeden dat het Engels ooit de belangrijkste taal zou worden, ook in onze contreien.
In het Engels wordt de oa in de meeste gevallen uitgesproken als oow (goat, road, upload, enz.), op enkele uitzonderingen na zoals boar bvb.
Dat is in feite de voornaamste reden waarom de toenmalige cultuurrraad en heemkring de keuze hebben gemaakt voor ao. Een tweede reden is het feit dat Prof. Goossens, die het Genker destijds in een schrijfwijze goot, ook ao gebruikte. En vermits het Genker het enige dialect is waar het Zutendaals enigszins bij aanleunt, vond men het ook raadzaam de professor hierin te volgen.
De Limburgse dialectkring heeft bij de opstelling van de algemene schrijfwijze ook veel compromissen, tussenoplossingen en rare conventies moeten sluiten, vooral omdat het Limburgs niet in één schrijfwijze te vatten is. De beste oplossing is natuurlijk het fonetisch schrift, maar dat kan lang niet door iedereen (vlot) gelezen worden.
Zo zou je Papendaal en Daal als volgt schrijven: Paopendel en Daol, maar als ge liever de algemeen Limburgse schrijfwijze gebruikt, is dat als vrij man/vrouw een goed recht. Wel is het jammer dat de lezer hierdoor in de war wordt gebracht of dat men gaat denken: “Maakt de schrijver hier een fout? Is hij niet op de hoogte van de schrijfwijze van het Zutendaals?” Alles wel beschouwd is de oa/ao een non-discussie of een spijkerdiscussie op laag water is, net zoals de i of de e in Wiemesmeer. De gemeenteraad herbekrachtigde in 2020 deze eerder gemaakte conventie van de schrijfwijze die begin jaren ‘80 werd opgesteld, waardoor de ao nog steeds officieel Ziettendels is.
_____
(*) Ken je ZutenTAALtje in Stoppels – Jos Bamps
